Nietolerancja glutenu – objawy, przyczyny, dieta bezglutenowa

Czy zdarza Ci się, że po przyjęciu rodzinnym odczuwasz problemy trawienne? A może od jakiegoś czasu jesteś zmęczony i miewasz częstsze bóle głowy? Jeśli tak, możliwe jest, że nie tolerujesz glutenu. Nietolerancja glutenu to bardzo powszechny, choć rzadko wykrywany problem zdrowotny, który potrafi mocno uprzykrzyć życie. Dowiedz się, jak rozpoznać objawy nietolerancji glutenu, jakie są możliwe przyczyny tego schorzenia, a także jak dostosować swoją dietę, aby uniknąć konsekwencji zdrowotnych.

Celiakia a nietolerancja glutenu

Celiakia i nietolerancja glutenu to dwa różne problemy zdrowotne, które łączy wiele podobieństw wynikających z reakcji organizmu na spożycie glutenu [1]. Celiakia (choroba trzewna) to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy atakuje błonę śluzową jelit, powodując jej uszkodzenia. Dochodzi do zaniku kosmków jelitowych, co prowadzi do zmniejszenia zdolności wchłaniania składników odżywczych. Przyczyny celiakii nie są znane, ale chorobę można potwierdzić za pomocą testów krwi i biopsji jelitowej.

Nieceliakalna nietolerancja glutenu to stan, w którym osoba po spożyciu glutenu doświadcza przykrych objawów ze strony przewodu pokarmowego, ale nie ma charakterystycznych zmian w błonie śluzowej jelit (nie pojawia się zanik kosmków jelitowych) [2]. Nie jest to choroba autoimmunologiczna, a objawy są zwykle łagodniejsze niż w przypadku celiakii. Z braku jednoznacznych kryteriów diagnoza nietolerancji jest trudniejsza i najczęściej opiera się na obserwacji reakcji organizmu na dietę bezglutenową.

Czym jest gluten?

Gluten to połączenie naturalnych białek występujących w niektórych zbożach. Działa jak klej, ma właściwości adhezyjne, które produktom spożywczym nadają elastyczną teksturę, pozwalają zachować ich kształt.

Cząsteczki glutenu są aktywowane, gdy mąka jest zwilżana, a następnie ugniatana lub mieszana. Kiedy tak się dzieje, gluten dosłownie się rozciąga, ponieważ białka w nim zawarte tworzą coraz dłuższe łańcuchy, nadając ciastu elastyczność.

Gdzie jest gluten?

Gluten występuje przede wszystkim w zbożach, w tym w pszenicy, życie i jęczmieniu. Jest również obecny w przetworzonej żywności wyprodukowanej z mąki, takiej jak chleb, makaron, płatki śniadaniowe, pizza i inne wypieki.

Jeśli dostrzegasz u siebie objawy celiakii lub masz alergię na gluten, nawet jego niewielka ilość obecna w różnych produktach jest problemem. Od glutenu nie są wolne produkty, jeśli są produkowane w zakładach przetwarzających zboża. Nawet whisky z zasady zawiera gluten, ponieważ zawierają go składniki używane do fermentacji alkoholu.

Jakie są objawy nietolerancji glutenu?

Nietolerancja glutenu, często jest określana jako nadwrażliwość na gluten bez celiakii. Osoby z nietolerancją glutenu doświadczają objawów podobnych do tych związanych z celiakią, z tą różnicą, że nie dochodzi u nich do uszkodzeń jelit. Warto wiedzieć, że objawy alergii na gluten, nadwrażliwości na gluten oraz celiakii są podobne i jedynie odpowiednio dobrane testy mogą zweryfikować, z czego dokładnie wynikają Twoje problemy zdrowotne.

Jak rozpoznać nietolerancję glutenu?

Objawy nietolerancji glutenu obejmują:

• problemy trawienne: wzdęcia, gazy, bóle brzucha, biegunki lub zaparcia, mdłości
• przewlekłe zmęczenie, mgła mózgowa, uczucie zmęczenia po spożyciu glutenu
• migrenowe bóle głowy
• objawy neurologiczne: ból głowy, zawroty głowy lub uczucie braku równowagi
• dolegliwości ze strony stawów: zapalenie, obrzęk, ból stawów, szczególnie palców, kolan i bioder
• zmiany skórne: rogowacenie mieszkowe (na ramionach, udach, pośladkach, policzkach), czyli drobne guzki na skórze, przesuszona skóra
• problemy z nastrojem – niepokój, depresja, wahania nastroju i zaburzenia koncentracji
• zaburzenia równowagi hormonalnej: PMS, PCOS, niewyjaśniona niepłodność

Sprawdź: Dieta bezglutenowa – jakie są objawy uczulenia na gluten?

Jakie badania wykonać podejrzewając nietolerancję glutenu?

Jeśli podejrzewasz, że masz nietolerancję glutenu, skonsultuj się z lekarzem, który może zalecić odpowiednie badania. W celu diagnozy nietolerancji glutenu najczęściej wykonuje się:

1. Test przeciwciał przeciw transglutaminazie tkankowej (anty-tTG). Stosuje się go przy podejrzeniach celiakii i deficytu immunoglobulin klasy IgA. To wysoce czuły test, nie jest przeznaczony dla małych dzieci.
2. Badanie przeciwciał przeciw endomysium mięśni gładkich (EmA). To badanie w klasie IgA – przeciwciała anty-EmA powstają w odpowiedzi na niszczenie błony śluzowej jelita (endomysium to cienka warstwa tkanki łącznej obecna w mięśniach).
3. Oznaczenie przeciwciał przeciw deamidowanym peptydom gliadyny IgG. Zalecane jako uzupełnienie oznaczenia przeciwciał IgA, przeprowadza się w celu wykrycia celiakii i innych chorób glutenozależnych oraz kontroli działania diety bezglutenowej.
4. Test genetyczny pod kątem obecności antygenów HLA-DQ2/DQ8. Może pomóc w wykluczeniu celiakii oraz predyspozycji do niej.
5. Biopsja jelita cienkiego. To ostateczne potwierdzenie diagnozy. Polega na zbadaniu pobranego wycinka tkanki z jelita cienkiego pod kątem zmian charakterystycznych dla celiakii lub innych chorób.

Przyczyny nietolerancji glutenu

Nietolerancja glutenu to ogólne określenie problemów wynikających z reakcji organizmu na gluten. Istnieje kilka mechanizmów, które mogą prowadzić do nietolerancji glutenu:

• Mechanizm autoimmunologiczny obecny przy celiakii: układ odpornościowy atakuje swoje własne tkanki, dochodzi do aktywacji limfocytów T, które prowadzą do zapalenia i uszkodzenia błony śluzowej jelit.
• Mechanizm nieautoimmunologiczny (nieceliakalna nadwrażliwość na gluten): nie aktywuje układu odpornościowego. Istnieje teoria, że wynika z reakcji enzymatycznych w przewodzie pokarmowym.
• Alergia na gluten: reakcja układu odpornościowego na białka zawarte w zbożach. Układ odpornościowy wytwarza przeciwciała IgE, które reagują z alergenami zawartymi w zbożu, powodując uwolnienie histaminy i innych substancji zapalnych, co prowadzi do objawów alergii.

Nie wiadomo, dlaczego niektóre osoby mają problemy z nietolerancją glutenu, a inne nie. Naukowcy podejrzewają, że odpowiedzialne za to mogą być geny. Być może wpływ mają również czynniki środowiskowe i dietetyczne. Badania nad mechanizmami nietolerancji są wciąż w toku.

Czy nietolerancja glutenu mija?

Nietolerancja glutenu może u niektórych osób ustąpić z wiekiem (jest to zwłaszcza zauważalne u dzieci), co nie oznacza, że ta konkretna osoba znów będzie mogła spożywać gluten bez żadnego ryzyka [3].

Wielu lekarzy zaleca, aby utrzymywać dietę bezglutenową nawet wtedy, gdy objawy zdają się ustępować, ponieważ spożywanie glutenu może długofalowo prowadzić do poważniejszych problemów zdrowotnych. Dieta bezglutenowa jest najbezpieczniejszym i najskuteczniejszym sposobem dbania o zdrowie i dobre samopoczucie.

Dieta bezglutenowa – podstawy

Podstawy diety bezglutenowej obejmują wybieranie naturalnie bezglutenowych produktów, unikanie produktów zawierających gluten oraz wybieranie ich bezglutenowych zamienników (makarony z mąki ryżowej czy ziemniaczanej, chleb bezglutenowy, mąka bezglutenowa itp.) [4]. Czytaj wszystkie etykiety, ponieważ część produktów może być zanieczyszczona glutenem. Niektóre dodatki i suplementy diety mogą zawierać gluten, więc sprawdzaj również ich skład przed zażyciem.

Przestrzeganie tych podstawowych zasad pozwala na bezpieczne i skuteczne stosowanie diety bezglutenowej dla osób z nietolerancją glutenu lub celiakią. W przypadku wątpliwości lub trudności w dostosowaniu diety warto skonsultować się z dietetykiem lub lekarzem.

Czytaj więcej: Dieta bezglutenowa – zasady, porady, wskazówki

Jakie produkty nie zawierają glutenu?

Naturalnie bezglutenowa żywność pochodzenia roślinnego obejmuje owoce, warzywa, rośliny strączkowe, nasiona, orzechy w ich naturalnej, nieprzetworzonej postaci. Bezglutenowe jest też mięso, ryby i owoce morza.

Niektóre ziarna są również naturalnie bezglutenowe i należą do nich:

• brązowy ryż,
• kasza gryczana,
• komosa ryżowa,
• dziki ryż,
• amarantus,
• sorgo,
• proso,
• len
• kukurydza.

Owies nie zawiera glutenu, jednak często ulega zanieczyszczeniu pszenicą na polu lub w młynie. Jeśli więc wymagasz bezwzględnej diety bezglutenowej, kupuj certyfikowany bezglutenowy owies.

Jeśli chcesz mieć pewność, że Twoja dieta opiera się o właściwe produkty skorzystaj z pomocy dietetyka, który przygotuje dla Ciebie indywidualny plan posiłków.

Gdzie znaleźć produkty naturalnie bezglutenowe?

Produkty naturalnie bezglutenowe można znaleźć w sklepach ze zdrową żywnością, sklepach ekologicznych i sklepach internetowych. Coraz większa świadomość problemu i chęć eliminacji glutenu powoduje, że zwykłe sklepy stacjonarne tworzą specjalne stoiska z produktami bezglutenowymi. Jeśli chodzi o produkty zbożowe, upewnij się, że są one oznaczone jako bezglutenowe na opakowaniu. W ten sposób masz pewność, że nie zostały zanieczyszczone glutenem podczas produkcji lub pakowania.

Czego nie wolno spożywać na diecie bezglutenowej?

Na diecie bezglutenowej należy unikać wszelkich produktów zawierających gluten, które jest białkiem naturalnie występującym w niektórych zbożach (pszenica, jęczmień, żyto i ich przetwory takie jak mąki, pieczywo, słodkie wypieki, makarony, wyroby cukiernicze) [5]. Warto również pamiętać, że niektóre produkty gotowe mogą być narażone na zanieczyszczenia glutenem w procesie produkcji. Należą do nich m.in. wędliny, przekąski, fast food i gotowe dania. Należy więc czytać etykiety i sprawdzać, czy są to produkty bezglutenowe.

Dieta bezglutenowa – przykładowy jadłospis

• bezglutenowe śniadanie: frittata warzywna, 1 mały banan, 1 szklanka soku grejpfrutowego
• 2 śniadanie bez glutenu: smoothie z zielonych warzyw, 1 jajko na twardo
• obiad bezglutenowy: pieczona pierś z kurczaka z warzywami i komosą ryżową
• podwieczorek bez glutenu: 2 łyżki masła orzechowego, 1 gruszka
• bezglutenowa kolacja: sałatka z ciecierzycą i tuńczykiem

Może zainteresuje Cię również: Fit pierogi bezglutenowe – 5 pomysłów nie tylko na słodko

Plan diety bezglutenowej znajdziesz na BudujMase.pl

Bibliografia:

1. Karla A Bascuñán et al: Dietary Gluten as a Conditioning Factor of the Gut Microbiota in Celiac Disease. Adv Nutr. 2020 Jan; 11(1): 160–174.
   https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7442381/
2. Anna Roszkowska i wsp: Non-Celiac Gluten Sensitivity: A Review. Medicina (Kaunas). 2019 Jun; 55(6): 222.
   https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6630947/
3. Feliznando Isidro Cárdenas-Torres et al: Non-Celiac Gluten Sensitivity: An Update. Medicina (Kaunas). 2021 Jun; 57(6): 526.
   https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8224613/
4. Giacomo Caio et al: Effect of Gluten-Free Diet on Gut Microbiota Composition in Patients with Celiac Disease and Non-Celiac Gluten/Wheat Sensitivity. Nutrients. 2020 Jun; 12(6): 1832.
   https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7353361/
5. Dalia El Khoury, Skye Balfour-Ducharme and Iris J. Joye: A Review on the Gluten-Free Diet: Technological and Nutritional Challenges. Nutrients. 2018 Oct; 10(10): 1410.
   https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6213115/

Podobne artykuły:

• Dieta bezglutenowa – jakie są objawy uczulenia na gluten?
• Dieta bezglutenowa – zasady, porady i wskazówki
• Nietolerancja laktozy – przyczyny, objawy oraz dieta bez laktozy
• Dieta eliminacyjna — podstawowe zasady
• Dieta low FODMAP – zasady i jadłospis