Glicerol – właściwości, zastosowanie, czy jest toksyczny?

Glicerol, powszechnie znany jako gliceryna, stanowi nieodzowny składnik wielu produktów, od kosmetyków po żywność. Jego wszechstronne zastosowanie obejmuje różne dziedziny, takie jak przemysł spożywczy, farmaceutyczny i chemiczny. Dlatego też pojawia się pytanie: czy obecność glicerolu w tak wielu zupełnie różnych produktach oznacza, że jest całkowicie bezpieczny? Poznaj właściwości glicerolu, różnorodność jego zastosowania oraz kwestię jego ewentualnej toksyczności.

Co to jest gliceryna (glicerol)?

Glicerol to alkohol trójwodorotlenowy (triol) znany szerzej jako gliceryna. Ten organiczny związek chemiczny ma za zadanie chronić organizm przed wychłodzeniem. Glicerol występuje naturalnie w przyrodzie. Gliceryna ma charakterystyczne właściwości fizyczne – jest bezbarwną, bezwonną substancją o lepkiej konsystencji i jest łatwo rozpuszczalna w wodzie.

Glicerol – właściwości

Być może do tej pory glicerol kojarzyłeś raczej z produktami kosmetycznymi (jako glicerynę), jednak to nie wszystko, ponieważ jest równie często używany w przemyśle spożywczym, głównie jako substancja słodząca i środek stosowany do utrzymywania właściwej wilgoci produktów (w składzie pod symbolem E422). Można go znaleźć w niektórych owocach i warzywach. Ma właściwości higroskopijne, jego zdolność do łączenia się z cząsteczkami wody z otoczenia jest wykorzystywana m.in. przez producentów wypieków, produktów ryżowych, płatków śniadaniowych.

Właściwości glicerolu są również wykorzystywane w medycynie – stosuje się go np. w kroplach do nosa i sprayach do gardła.

Pierwotnie pozyskiwanie gliceryny odbywało się w procesie zmydlania tłuszczu, podczas którego powstaje gliceryna i sole kwasów tłuszczowych. Obecnie najczęściej stosuje się proces syntetycznego pozyskiwania glicerolu z wykorzystaniem propylenu.

W przemyśle kosmetycznym właściwości higroskopijne gliceryny wykorzystuje się w kosmetykach mających na celu zatrzymanie wody w skórze (przeciwzmarszczkowych oraz pielęgnujących skórę w okresie zimowym).

Tę samą właściwość coraz częściej wykorzystuje się w produktach przeznaczonych dla sportowców – przyjmowanie gliceryny doustnie wraz z wodą pomaga dłużej utrzymać nawodnienie organizmu podczas ćwiczeń oraz zwiększyć wydajność wysiłkową sportowców [1,2].

Znaczenie glicerolu dla przyrody

Glicerol obniża punkt zamarzania różnych substancji, zwiększając ich tolerancję na zamarzanie i opóźniając ten proces. Właściwość ta zapobiega zamarzaniu płynów ustrojowych w organizmach żywych, umożliwiając im przebywanie w niskich temperaturach. Wspomaga też reprodukcję, ponieważ chroni plemniki przed niekorzystnym wpływem niskiej temperatury.

Glicerol – zastosowanie

Glicerol to wszechstronny związek chemiczny, który ma szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach przemysłu i życiu codziennym. Gliceryna stała się nieodłącznym składnikiem wielu produktów, spełniając przydatne funkcje w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, chemicznym i kosmetycznym.

Zdolność pochłaniania cząsteczki wody sprawia, że gliceryna jest popularna wśród producentów leków, odgrywa istotną rolę w przemyśle spożywczym, jako składnik żywności oraz w przemyśle chemicznym, gdzie jest używana do produkcji różnych substancji.

Zastosowanie glicerolu do produkcji leków

Gliceryna (glicerol) znajduje zastosowanie w produkcji różnego rodzaju leków, głównie ze względu na swoje właściwości chemiczne i fizyczne i fakt, że jest to:

• rozpuszczalnik i nośnik substancji czynnej
• stabilizator i utrwalacz
• środek utrzymujący wilgoć (ze względu na jej właściwości higroskopijne)
• substancja wiążąca w syropach i płynach doustnych
• środek zapewniający lepkość
• substancja do produkcji otoczek kapsułek i tabletek (zwiększająca poślizg)
• składnik podłoża do czopków

Glicerol – zastosowanie w przemyśle

Właściwości gliceryny umożliwiają wiele jej zastosowań w przemyśle:

• jako składnik kosmetyków mających działanie nawilżające (przemysł kosmetyczny)
• składnik preparatów garbujących
• składnik płynów hamulcowych, chłodniczych, barwników
• w przemyśle włókienniczym do zmiękczania tkanin
• w produkcji pasz dla zwierząt jako substancja utrzymującą wilgoć
• do produkcji materiałów wybuchowych np. produkcji nitrogliceryny
• w przemyśle tytoniowym do utrzymania wilgotności tytoniu

Glicerol – działania niepożądane

Glicerol jest ogólnie uważany za bezpieczny składnik używany w różnych produktach, takich jak kosmetyki, żywność i leki. Jednak, jak w przypadku wielu substancji, kontakt z gliceryną może u niektórych osób wywoływać skutki uboczne, które mogą obejmować:

• podrażnienie skóry/wysuszenie skóry (gdy glicerol występuje w wysokim stężeniu)
• nadmierna suchość skóry (ze względu na zdolność pochłaniania wody)
• nudności
• wymioty
• ból brzucha
• biegunka
• bóle głowy
• wzmożone pragnienie
• zwiększenie stężenia glukozy we krwi [3]

Czy glicerol jest toksyczny?

Glicerol (gliceryna) jest ogólnie uważany za substancję bezpieczną w umiarkowanych ilościach i warunkach normalnego stosowania. W codziennym użytkowaniu – w kosmetykach, żywności czy lekach, glicerol jest powszechnie stosowany i uznawany za bezpieczny dla zdrowia.

Szkodliwość glicerolu zależy od dawki oraz sposobu podania. Podanie zbyt dużej dawki (powyżej 1g/kg masy ciała) doustnie może być przyczyną nieprzyjemnych objawów ze strony układu pokarmowego. Reakcje alergiczne czy podrażnienia w wyniku stosowania gliceryny w czopkach występują rzadko.

Glicerol jest substancją o niskim stopniu toksyczności. Nie jest uważany za substancję rakotwórczą ani mutagenną.

Czy gliceryna jest szkodliwa dla zdrowia? Wyniki badań

Gliceryna znalazła zastosowanie w wielu dziedzinach i bardzo odległych od siebie gałęziach przemysłu. To zrodziło wiele pytań na temat jej ewentualnej toksyczności.

Waga dowodów wskazuje, że glicerol ma niską toksyczność po spożyciu, wdychaniu lub kontakcie ze skórą. Mimo że glicerol jest powszechnie znany jako substancja nietoksyczna, badania sugerują, że zatrucie tym alkoholem jest możliwe przy stosowaniu dużych dawek [4]. Według badań przeprowadzonych już w 2014 r. gliceryna stwarza niskie ryzyko negatywnych skutków zdrowotnych w przypadku wdychania oparów, a objawy można uznać najwyżej za uciążliwe [5].

Bibliografia:

1. Brendon P. McDermott et al: National Athletic Trainers’ Association Position Statement: Fluid Replacement for the Physically Active. J Athl Train (2017) 52 (9): 877–895.
   https://meridian.allenpress.com/jat/article/52/9/877/191439/National-Athletic-Trainers-Association-Position
2. Suleyman Patlar et al: The Effect of Glycerol Supplements on Aerobic and Anaerobic Performance of Athletes and Sedentary Subjects. J Hum Kinet. 2012 Oct; 34: 69–79.
   https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3590833/
3. Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy: Glicerol.
   https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/pl
4. Hilke Andresen et al: Severe glycerol intoxication after Menière’s disease diagnostic-case report and overview of kinetic data. Clin Toxicol (Phila). 2009 Apr;47(4):312-6.
   https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19514878/
5. George Wypych: Handbook of Antiblocking, Release, and Slip Additives. Book • Third Edition • 2014.
   https://www.sciencedirect.com/book/9781895198836/handbook-of-antiblocking-release-and-slip-additives

Podobne artykuły:

• Sacharoza – właściwości, zastosowanie, czy jest szkodliwa dla organizmu?
• Najlepsze składniki odżywki przedtreningowej
• Skrobia – właściwości i zastosowanie
• Koenzym Q10
• Astaksantyna – co to jest, właściwości, działanie, zastosowanie