Ortoreksja – co to jest i jakie daje objawy?

Jesteśmy otoczeni mediami nieustannie promującymi kulturę zdrowego stylu życia i nieustannie wyświetlającymi wizerunki idealnych ciał. To sprawia, że nasza relacja z jedzeniem staje się coraz bardziej skomplikowana i trudniejsza niż kiedykolwiek wcześniej. Wraz z rosnącym naciskiem na utrzymanie szczupłej sylwetki oraz promowanie zdrowego odżywiania, pojęcie „zdrowej diety” nabiera zupełnie nowych znaczeń. Jednak paradoksalnie, następstwem propagowania tych idei jest fakt, że do już zdiagnozowanych i zbadanych zaburzeń odżywiania dołączyło nowe – ortoreksja. Na czym polega ortoreksja, jakie są jej objawy i czy jest groźna?

Ortoreksja – co to jest?

Ortoreksja (z łac. Orthorexia nervosa) to termin używany do określania nowopowstałego zaburzenia odżywiania, które związane jest z niewłaściwym podejściem do zdrowego jedzenia. Specjaliści od odżywiania nazywają ją wręcz obsesją na punkcie zdrowego odżywiania. To dlatego, że ortoreksja objawia się nadmiernym skupieniem na jedzeniu określanym przez osoby nią dotknięte jako „czyste”. Co ważne, to, czy dany produkt jest „czysty”, może różnić się w zależności od osoby.

Osoby cierpiące na ortoreksję są przesadnie zaangażowane w tematykę zdrowej żywności, a wszelkie odstępstwa od zasad diety wywołują w nich poczucie winy. Jednak w przeciwieństwie do osób cierpiących na inne zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja czy bulimia, nie kontrolują kalorii, wagi ciała ani nie mają obaw związanych ze swoim wyglądem.

Ortoreksja – przyczyny

Przyczyny ortoreksji nie są do końca zrozumiałe, chociaż istnieje kilka czynników, które mogą sprowokować rozwój tego zaburzenia odżywiania. Czynniki te mogą różnić się w zależności od osoby.

Skąd się bierze ortoreksja?

Przyczyn ortoreksji można szukać w problemach zdrowotnych takich jak alergie lub nietolerancje pokarmowe. Osoby dotknięte tymi problemami mogą być bardziej skłonne do tworzenia restrykcyjnych zasad jedzenia w celu uniknięcia potencjalnych problemów zdrowotnych. Najczęściej obserwuje się pewne problemy natury psychicznej, które u pewnych osób mogą wzmacniać predyspozycje do ortoreksji:

• potrzeba stworzenia perfekcyjnej diety, mającej poradzić sobie z problemami zdrowotnymi,
• potrzeba kontroli nad życiem, która objawia się przesadną kontrolą jedzenia [1],
• dążenie do osiągnięcia nieskazitelnego wyglądu, czasem kosztem zdrowia,
• przekonanie, że utrzymanie wyznaczonych zasad odżywiania i wyglądu umożliwi zdobycie idealnej pracy, partnera lub przyjaciół,
• wrażliwość na ocenę i krytykę społeczną,
• wysokie aspiracje i usilne dążenie do sukcesu.

Zobacz także: Dieta eliminacyjna – podstawowe zasady

Ortoreksja – objawy

Ortoreksja nie została sklasyfikowana jako choroba, przyjmuje się natomiast, że mieści się w spektrum zaburzeń odżywiania. Objawy ortoreksji mogą różnić się w zależności od stopnia nasilenia zaburzenia.

Jak rozpoznać ortoreksję?

Często zastanawiasz się, czy wrzucasz do sklepowego koszyka niezdrowe produkty żywnościowe? Jeśli zdrowe odżywianie to Twój konik, nie oznacza to od razu, że jesteś zagrożony zaburzeniami odżywiania. Jednak jeśli zachowania żywieniowe mają wpływ na Twoje codzienne funkcjonowanie, utrudniając je, sprawdź, czy Twoja relacja z jedzeniem jest prawidłowa. Typowe sygnały ostrzegawcze to:

• obsesyjne myślenie o zdrowym odżywianiu,
• bezwzględna kontrola jakości spożywanej żywności,
• drobiazgowe skupianie się na etykietach i wnikliwa analiza składników produktów,
• świadome eliminowanie grup pokarmowych uważanych za szkodliwe, nawet jeśli nie ma medycznych wskazań do takiej restrykcji,
• utrata masy ciała, której towarzyszą niedobory składników odżywczych i osłabienie,
• wyrzuty sumienia, gdy sprostanie wymogom diety staje się utrudnione lub niemożliwe, odczuwanie lęku po zjedzeniu „niezdrowych” produktów,
• izolacja społeczna wynikająca m.in. z unikania spożywania posiłków z innymi osobami,
• wymierzanie sobie kary za odstępstwa od diety (w skrajnych przypadkach).

Ortoreksja – skutki

Ortoreksja, czyli obsesyjna chęć zapewnienia sobie zdrowego jedzenia, może mieć różnorodne skutki zarówno dla zdrowia fizycznego, jak i psychicznego [2]. Oto niektóre z potencjalnych skutków ortoreksji:

• niedobory składników odżywczych, które mogą prowadzić do problemów zdrowotnych,
• ogólne osłabienie organizmu – niedobory składników odżywczych skutkujące m.in. zmniejszoną odpornością na infekcje
• zaburzenia metaboliczne (obniżenie ciśnienia krwi, spadek poziomu cukru we krwi i zaburzenia hormonalne),
• problemy z układem pokarmowym (zaparcia, biegunki, problemy z trawieniem i nadmierne wzdęcia)
• problemy o podłożu psychicznym – obsesyjne skupienie na przestrzeganiu wytworzonych przez siebie zasad odżywiania może być przyczyną silnego stresu, lęku i poczucia winy związanego z jedzeniem, a to z kolei może prowadzić do zaburzeń lękowych, nerwic, czy innych problemów psychicznych, takich jak depresja,
• oznaki izolacji społecznej – surowe podejście do diety z czasem może stać się przyczyną rezygnacji ze spotkań towarzyskich,
• spadek jakości życia – spędzanie dużej ilości czasu na przygotowywaniu „zdrowych” posiłków wpływa na obowiązki oraz czas wolny [3].

Może zainteresuje Cię także: Biohacking – czy da się zaprogramować zdrowie?

Ortoreksja – powikłania i konsekwencje zdrowotne

Ortoreksja często prowadzi do nadmiernych restrykcji żywieniowych i niedoborów składników odżywczych, mimo że ortorektycy przywiązują ogromną wagę do jakości spożywanej żywności. Restrykcje mogą wywołać nie tylko konsekwencje fizyczne, takie jak utrata masy ciała i zaburzenia metaboliczne, ale także wpłynąć na psychikę, prowadząc do problemów emocjonalnych [4].

Braki składników odżywczych, tak powszechne wśród cierpiących na ortoreksję, na początku dają typowe objawy takie jak ból i zawroty głowy, przewlekłe zmęczenie, trudności w koncentracji, nudności i inne objawy ze strony układu pokarmowego. Jeśli sygnały te zostaną zbagatelizowane, problemy zdrowotnie będą się pogłębiać, prowadząc do objawów ze strony układu sercowo-naczyniowego np. nadciśnienia, czy osteoporozy. Prawdopodobnie pojawią się również problemy hormonalne, które będą zaburzać funkcjonowanie wielu narządów i układów.

Czy ortoreksja jest śmiertelna?

Ortoreksja, podobnie jak anoreksja i bulimia, jest zaburzeniem odżywiania, które może prowadzić do różnych konsekwencji zdrowotnych, w tym problemów psychicznych, takich jak depresja [5]. Zaburzenia te mają wspólny mianownik – wyniszczają organizm i mogą stanowić zagrożenie dla życia pacjenta.

Chcesz żyć zdrowo? Podejdź do swojego żywienia racjonalnie i zaufaj pomocy wykwalifikowanego dietetyka.

Leczenie ortoreksji

Ortoreksja wymaga uwagi i wsparcia ze strony specjalistów ds. zdrowia psychicznego. Osoby z podejrzeniem ortoreksji lub obserwujące jej objawy u siebie, lub innych powinny poszukać profesjonalnej pomocy w celu diagnozy i leczenia. Wczesna interwencja może pomóc w uniknięciu dalszych negatywnych skutków dla zdrowia i życia codziennego.

Ortoreksja a anoreksja – objawy

Oba te zaburzenia związane są z występowaniem jakiegoś rodzaju obsesji na punkcie jedzenia. Osoby z jadłowstrętem psychicznym (anoreksją) traktują jedzenie jako sposób kontrolowania swojej wagi i obrazu ciała, podczas gdy osoby z ortoreksją nie przejmują się swoją wagą tak, jak tym, jak czysta żywność wpłynie na ich zdrowie.

Podstawowa różnica między ortoreksją i anoreksją:

• Ortoreksja to koncentracja na wpływie pożywienia na zdrowie. Objawy to obsesyjne dbanie o jakość posiłków.
• Jadłowstręt psychiczny (anoreksja) koncentruje się na wpływie jedzenia na wygląd ciała i postrzegania go przez samego siebie. Objawy skupiają się głównie na odmowie jedzenia.

Ortoreksja – czy jesteś na nią narażony?

Trudności z utrzymaniem zdrowego podejścia do jedzenia mogą sugerować, że jesteś narażony na ortoreksję. Jednak jeśli dbasz o wygląd i rozwój fizyczny, rozpoznanie pierwszych objawów może być mocno utrudnione.

Twórca pojęcia ortoreksji, David Knight, stworzył test, który może wykluczyć występowanie ortoreksji, lub wskazywać na występowanie tego problemu. Test nie zadaje bezpośrednich pytań typu „czy masz obsesję na punkcie zdrowego odżywiania?”. Pytania dotyczą raczej nawyków żywieniowych i sposobu realizacji diety. Skupiają się na tym, czy miewasz natrętne myśli na temat zdrowego jedzenia, czy pojawiają się wyrzuty sumienia, jeśli dokonujesz odstępstw od zasad swojej diety, czy planowanie jadłospisu zajmuje dużą część czasu i utrudnia codzienne funkcjonowanie. Ryzyko wystąpienia ortoreksji wzrasta również, jeśli obecnie spożywasz posiłki w samotności, albo Twoje zdrowe odżywianie wpływa negatywnie na Twój styl życia i relacje.

Często problem z postrzeganiem jedzenia w taki chorobliwy sposób zaczyna się od nabrania przekonania, że sklepowe półki uginają się od niezdrowego jedzenia. Do tego dochodzi przekonanie, że jedynym sposobem na spożywanie zdrowej żywności jest samodzielne przygotowywanie posiłków z bardzo dokładnie wyselekcjonowanych produktów, a nawet odczuwanie konieczności samodzielnej uprawy warzyw i owoców.

Bibliografia:

1. Nassim Tabri, Jayson J Yung, Corinna M Elliott: Connecting a health-focused self-concept with orthorexia nervosa symptoms via fear of losing control over eating unhealthy food and disgust for unhealthy food. Eat Weight Disord. 2022 Dec;27(8):3569-3578.
   https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36266528/
2. https://ppm.edu.pl/info/article/SUM0dfcccfd4c224166b46b7d5455779861/
3. Mateusz Gortat: Ortoreksja jako zagrożenie dla zdrowia i psychospołecznego funkcjonowania człowieka.
   https://ppm.umlub.pl/info/phd/UML568ef8af795c40f1a6c38a0c498561d6/
4. Aleksandra Witkowska: Obniżenie jakości zdrowia psychicznego uwarunkowane zaburzeniami odżywiania. Acta Scholae Superioris Medicinae Legnicensis 2020; 1 (23): 8-17.
   https://wsmlegnica.pl/images/pliki/uczelnia/publikacje/zeszyt_naukowy_23-1_2020-1.pdf#page=9
5. Mariel Messer, Claudia Liu, Jake Linardon: Orthorexia nervosa symptoms prospectively predict symptoms of eating disorders and depression. Eating Behaviors. Volume 49, April 2023, 101734.
   https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S147101532300034X?dgcid=rss_sd_all

Podobne artykuły:

• Awitaminoza – czym jest, jakie są objawy i jak uzupełnić niedobór witamin?
• Napady głodu – jakie są przyczyny i jak opanować objadanie się?
• Omega 3 – na co pomagają kwasy tłuszczowe EPA i DHA?
• Jednodniowa dieta odchudzająca – jakie daje efekty?
• Odchudzanie nastolatków – czy nastolatkowie mogą się odchudzać?